شات بلاست چیست
به فرایند پرتاب ساچمه های ریز فولادی به سطح فلزات (نمونه کار های صنعتی) به منظور پوسته زدایی بعد از عملیات ریختگری، زنگ زدایی، رنگ زدایی و تمیزکاری، شات بلاست می گویند. البته اگر از فشار هوا برای فرایند پرتاب ساچمه استفاده شود به این عملیات ایربلاست می گویند ولی اگر از توربین های پر سرعت با چرخ دوار این ساچمه ها پاشیده شود فرایند را شات بلاست می نامند.
در حالت کلی یک دستگاه شات بلاست از سه قسمت تشکیل می شود:
1- الواتور به عنوان بالابرنده ساچمه.
2- توربین که نقش پاشنده ساچمه را بازی می کند.
3- توربین غبارگیر که مسئولیت جمع آوری گرد و غبار حاصل از عمل شات بلاست را دارد.
در تکنولوژي شات بلاست با ذرات فلزي توسط پرتاب ذرات فلزي ریز با مخلوطی از مواد ساینده فلزي و شـن )سنگریزه ( با سرعتی بالا به سطحی است که تمیز کاري می شود. این نیروي زیاد پرتـابی توسـط نیـروي گریز از مرکز چرخشی چرخی است که پره هاي پارو مانند قابل تغییر داشته و سـرعت بـالایی دارد. مـواد ساینده در طول شعاع چرخشی پره ها حرکت کرده و باسرعت زیاد در جهت قابـل تنظـیم و تعیـین شـده برخورد می کنند. همین که ماده ساینده با سطح برخورد کرد آنرا تمیز می کند، سپس ماده ساینده کمانه کرده و داخل اتاقکی می شود که مجدد مورد مصرف قرار می گیرد، ماده سـاینده قابـل مصـرف مجـدد از گرد و غبار و مواد اضافی جدا شده و مجدد استفاده می شود. جریان هوا گردو غبـار را توسـط شـلنگ بـه جمع کننده گرد و غبار برده که از آنجا دور ریخته می شود.
کارخانه شات بلاست پویا در راستای توسعه صنعتی کشور اقدام به طراحی و ساخت دستگاه های شات بلاست درامی با ظرفیت های متنوع کرده است. از ویژگی های ممتاز محصول تولیدی کارخانه شان بلاست پویا این است که بیش از نود درصد از قطعات آن تولید داخل بوده و پشتیبانی مناسبی برای مصرف کنندگان دارد.
انواع دستگاه شات بلاست
شات بلاست درامی
به جرات می توان گفت، دستگاه های شات بلاست درامی پرکاربرد ترین دستگاه های شات بلاست می باشند. علت این موضوع این است که قطعات تولیدی در صنعت متالوژی اکثرا دارای ابعاد کوچکی بوده ولی در تیراژ زیادی تولید می شوند.
دستگاه شات بلاست درامی از دو استوانه افقی غلتان که به یک لاستیک متخلخل متصل هستند، ساخته شده اند. این مجموعه در یک محفظه قرار دارد. قطعات نیاز به شات بلاستینگ را در این محفظه ریخته و بعد از روشن کردن دستگاه با دوران این استوانه ها قطعات زیر و رو شده و هم زمان از سمت بالا ساچمه های پر سرعت توسط توربین پر قدرت ساچمه ها را روی قطعات می پاشد. این کار باعث می شود که سطح قطعات، پرداخت لازم را پیدا کنند. البته لازم به توضیح است که ساچمه ها بعد از عملیات از طریق حفره های روی لاستیک دوار به پایین هدایت شده و توسط الواتور به چرخه توربین باز می گردد. در این فرایند مقادیری گرد و غبار تولید می شود که توسط مکنده به خارج از محفظه انتقال می یابد.
محدودیت های دستگاه درامی
هر وسیله علاوه بر کارایی مورد نظر دارای محدودیت هایی نیز می باشد. دستگاه های درامی برای فرایند شات بلاستینگ دارای چند محدودیت هستند. مثلا ریختن وسایل نوک تیز در داخل آنها ممنوع است زیرا به لاستیک دوار خسارت جبران ناپذیری وارد می کند. همچنین از ریختن وسایل حساس مانند سر سیلندر و سیلندر در داخل محفظه باید خودداری کرد چون این دستگاه درامی تمام قسمت های قطعه را تحت تاثیر می گذارد که برای محفظه داخلی اینگونه قطعات مطلوب نیست. از دیگر محدودیت دستگاه درامی می توان به محدودیت ابعاد قطعات اشاره کرد.
شات بلاست آویزی
شات بلاست آویزی یکی از انواع دستگاه های شات بلاست است که در صنعت کاربرد های مخصوص خود را دارد. برخی از تولیدات صنعتی مانند کپسول های گاز، کپسول های آتش نشانی، رینگ اتومبیل دارای ابعاد بزرگی می باشند. قرار دادن این وسایل در دستگاه های درامی عملا غیر ممکن است در این شرایط دستگاه های آویزی به کمک صنعتگران می آید.
دستگاه های درامی دارای یک بالابر کوچک است که قطعات را تا داخل دستگاه حمل می گند در داخل شات بلاست آویزی مجموعه ای از قلاب ها قرار دارد که بر روی یک صفحه گردان قرار گرفته اند. با آویزان کردن قطعات به آنها درب دستگاه بسته می شود. با روشن شدن دستگاه، همزمان با دوران قلاب ها توربین های ساچمه پاش شروع به پرتاب ساچمه ها به سطح قطعلا می کنند. . سطح کار به صورت یکنواخت پرداخت می شود.
دستگاه های آویزی به صورت دو توربینه و سه توربینه ساخته می شوند. کارخانه شات بلاست پویا افتخار دارد هر دو مدل از این دستگاه را تولیدو در اختیار صنعتگران گرامی قرار داده است.
شات بلاست میزی
یکی دیگر از انواع دستگاه های شات بلاست دستگاه شات بلاست میزی (Table shotblast) در این دستگاه قطعاتی که نیاز به پرداخت دارند بر روی یک میز دوار قرار گرفته و ساچمه ها با شتاب بالا بر روی آنها پاشیده می شوند. از این دستگاه برای قطعاتی که نیاز به شات بلاست یک یا دو سطح دارند استفاده می شود. از طرفی برخی از قطعات نباید در داخل دستگاه های درامی قرار بگیرند زیرا هم زدن این قطعات به قطعه آسیب می زند. به عنوان مثال برای شات بلاست سر سیلندر از این دستگاه استفاده می شود. دستگاه شات بلاست میزی تفاوت دیگری نیز با سایر دستگاه ها دارد. بدنه داخلی این دستگاه از فولاد ضد سایش ساخته می شود چرا که در درازمدت بر اثر برخورد ساچمه با بدنه شاهد فرسودگی دستگاه خواهیم بود.
شات بلاست نواری
در صنایع سنگین بعضا با قطعات بسیار بزرگی نظیر تیر آهن و انواع لوله های گاز و آب و به طور کلی لوله ها مواجه خواهیم شد. بی شک هیچ کدام از انواع دستگاه های شات بلاست جوابگوی نیاز های ما نخواهد بود. در اینجا دستگاه شات بلاست نواری به کمک ما می آید. ایندستگاه از یک نوار متحرک یا تعدادی استوانه غلتان ساخته شده است، که قطعه مورد نظر ما را به داخل محفظه شات بلاست هدایت می کند. ورودی و خروجی محفظه با لاستیک های آویزان و کرکره مانندی مسدود می شودکه مانع از خروج ساچمه های پرتابی شود. این نوع از دستگاه ها صرفا در صنایع بزرگ کاربرد دارد.
چه قطعاتی را باید شات بلاست کرد؟
قطعات فلزی: مانند قطعات خودرو، ماشین‌آلات صنعتی، و تجهیزات نفت و گاز.
قطعات بتنی: مانند دیوارهای بتنی، پل‌ها و سازه‌های ساختمانی.
قطعات چوبی: ممکن است برای پاکسازی و آماده‌سازی سطوح چوبی در پروژه‌های ساخت و تعمیرات استفاده شود.
قطعات پلاستیکی: برخی از قطعات پلاستیکی نیز ممکن است نیاز به شات بلاست داشته باشند، مانند اجزای پلاستیکی در صنایع خودروسازی.
قطعات سنگی: سنگ‌ها و مصالح ساختمانی می‌توانند نیاز به شات بلاست جهت تمیز کردن و آماده‌سازی سطح داشته باشند.
البته لازم به یاد آوری است که هرکدام از متریال های فوق نیاز به دستگاه شات بلاست مخصوص به خود را دارد.
چه قطعاتی را نباید شات بلاست کرد؟
شات بلاست یک فرآیند از برداشت و پاکسازی سطوح است که بسته به نوع و مقدار فشار و نوع ماده انجام می‌شود. اما برخی قطعات به دلایل مختلف ممکن است مناسب نباشند. به عنوان مثال:
قطعات نرم: قطعات نرم و مستعد به تغییر شکل یا خرابی نمی‌باید شات بلاست شوند، مگر اینکه با فشار مناسب و مناسبترین ماده شات بلاست انجام شود.
قطعات حساس به حرارت: قطعاتی که در برابر تغییرات حرارتی حساس هستند، نباید شات بلاست شوند.
قطعات الکترونیکی: قطعات الکترونیکی باید از شات بلاست دور نگه داشته شوند زیرا ممکن است به عنوان نتیجه شوک‌ها و ضربات، خراب شوند.
قطعات حساس به شیمیایی: قطعاتی که حساسیت به اثرات شیمیایی دارند ممکن است با مواد شات بلاست (مانند شن و گریت) و یا فرآیند شات بلاست شیمیایی تضرر ببینند.
اهمیت عملیات شات بلاست در صنعت چیست
عملیات شات بلاست در صنعت اهمیت بسیاری دارد. این عملیات از طریق پاشش مواد جوشاننده یا خردکننده با فشار بالا به سطح مواد، باعث پاکسازی، حذف آلودگی‌ها، افزایش زبری سطح و یا آماده سازی سطح برای رنگ‌آمیزی یا پوشش‌دهی می‌شود. این فرآیند در صنایع مختلفی از جمله صنایع ساختمانی، خودروسازی، دریایی، نفت و گاز، معدن و غیره استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در صنایع نفت و گاز، شات بلاست برای پاکسازی و آماده‌سازی سطوح قبل از اعمال رنگ و پوشش‌های محافظتی به کار می‌رود، که این امر باعث افزایش عمر مفید تجهیزات می‌شود.
آیا کیفیت دستگاه شات بلاست روی عملیات شات بلاست تاثیر می گذارد؟
بله، کیفیت دستگاه شات بلاست بر عملیات شات بلاست تأثیر می‌گذارد. دستگاه‌های شات بلاست با ویژگی‌هایی مانند قدرت پاشش، فشار و سرعت ذرات، کنترل دقیق بر فرآیند پاشش، و قابلیت تنظیم اندازه ذرات، می‌توانند بر کیفیت و کارایی عملیات شات بلاست تأثیر بگذارند. یک دستگاه با کیفیت بالا می‌تواند باعث انجام فرآیند پاشش با دقت و اثربخشی بیشتر شود و در نتیجه، بهبود کیفیت سطح و افزایش بازدهی عملیات منجر شود. در عین حال، استفاده از دستگاه‌های با کیفیت پایین ممکن است منجر به ناهمگنی در پاشش، ناهمواری سطح، و حتی خرابی‌های زود هنگام در دستگاه یا سطوح مورد پاشش شود.
انواع ساچمه در عملیات شات بلاست
در عملیات شات بلاستینگ، انواع مختلفی از ساچمه‌ها استفاده می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاصی دارند. برخی از انواع ساچمه‌ها عبارتند از:
ساچمه فلزی: از جمله فولادهای کربنی، فولادهای ضدزنگ، و آلیاژهای فولادی که برای تمیز کردن سطوح فلزی استفاده می‌شوند.
ساچمه گریت: تشکیل شده از ذرات خرد شده سنگی یا معدنی که برای پاک کردن سطوح سخت‌تر مانند بتن، سنگ، چوب و غیره استفاده می‌شود.
ساچمه سرامیکی: اغلب از ذرات اکسید آلومینیوم یا ذرات کربید سیلیسیم تشکیل شده‌اند و برای تمیز کردن سطوحی که نیاز به حفظ دقت و صیقلی بالا دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ساچمه پلاستیکی: برای تمیز کردن سطوح حساس مانند پلاستیک یا مواد نرم و قابل خوردگی استفاده می‌شود، زیرا به طور معمول نرم‌تر و ملایم‌تر از سایر ساچمه‌ها هستند و خطر خراشیدن سطح را کاهش می‌دهند.
انتخاب نوع ساچمه بستگی به نوع سطحی دارد که قرار است تمیز شود و همچنین به نیازهای خاص فرآیند شات بلاستینگ.
اهمیت سایز ساچمه ها در عملیات شات بلاستینگ
سایز ساچمه‌ها نیز بسیار مهم است. انتخاب سایز مناسب ساچمه بستگی به چندین عامل دارد، از جمله نوع سطحی که قرار است تمیز شود، نوع مواد استفاده شده در ساچمه، فشار و سرعت برگشتی برشته‌ها، و نیازهای دقت فرآیند.
ساچمه‌های با اندازه بزرگتر معمولاً برای پاک کردن سطوح بزرگتر یا حذف رسوبات ضخیم مناسب‌تر هستند، در حالی که ساچمه‌های با اندازه کوچکتر برای کارهای دقیق‌تر و حذف آلودگی‌های ریزتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
همچنین، توجه به توانایی‌های دستگاه شات بلاستینگ و شرایط محیطی نیز اهمیت دارد. به طور کلی، باید سایز ساچمه را به گونه‌ای انتخاب کرد که بتواند نتایج مطلوبی را به دست آورد و به صورت اقتصادی و کارآمد عمل کند.
حداقل سایز ساچمه بستگی به نوع کاری و نوع سطحی که قرار است تمیز شود دارد. با این حال، به طور کلی، ساچمه‌های با اندازه بسیار کوچک ممکن است عملکرد کمتری داشته باشند و ممکن است برای پاک کردن سطوحی با رسوبات ضخیم یا برای کارهایی که نیاز به دقت بالایی دارند، کافی نباشند.
در برخی موارد، حداقل سایز ساچمه ممکن است به صورت مشخص توسط تولیدکننده دستگاه شات بلاستینگ یا مشاوران فنی تعیین شود. برای مطمئن شدن از انتخاب سایز مناسب، معمولاً به تجربه و دانش فنی در این زمینه نیاز است.
حداکثر سایز ساچمه نیز بستگی به موارد مختلفی دارد اما اغلب به محدودیت‌های دستگاه شات بلاستینگ و همچنین نوع سطح و مواد مورد پاکسازی برمی‌گردد. ساچمه‌های بسیار بزرگ ممکن است نتوانند به طور کامل از دستگاه عبور کنند یا به صورت کارآمد بر روی سطح عمل نمایند. بنابراین، در هر حالت، مشاوره با تولیدکننده دستگاه شات بلاستینگ یا متخصصین فنی می‌تواند کمک کننده باشد تا حداکثر سایز ساچمه مناسب برای شرایط خاص شما را تعیین کنید.
